Bezpieczeństwo Unii i jej obywateli: w kierunku utworzenia Europejskiej Unii Obrony

Oparty na zasadach, ład międzynarodowy ustanowiony przez liberalne demokracje stoi w obliczu bezprecedensowych wyzwań. Jednocześnie sytuacja bezpieczeństwa w sąsiedztwie UE nadal pozostaje wysoce niestabilna. Kraje i regiony sąsiadujące z Europą zarówno od południa, aż po wschód  naznaczone są niestabilnością.

Na południu, w miarę rozprzestrzeniania się niestabilności, której źródłem są państwa upadłe które powodują powstawanie stref niekontrolowanych, mnożą się organizacje terrorystyczne i przestępcze. Na wschodzie wciąż trwa wojna Rosji przeciwko Ukrainie a nielegalna aneksja Krymu jest wciąż aktualna. Taktyka hybrydowa, której elementami są cyberterroryzm i walka informacyjna oraz polityka energetyczna, a w szczególności proponowany gazociąg Nord Stream 2, ma na celu destabilizację nie tylko państw Partnerstwa Wschodniego, ale również demokracji zachodnich. Rosną napięcia na Bałkanach Zachodnich.

Kryzys migracyjny na południowych i południowo-wschodnich granicach, który stawia UE i jej państwa członkowskie przed olbrzymimi wyzwaniami oraz wzbudza obawy dotyczące bezpieczeństwa, należy rozwiązywać wspólnym wysiłkiem. Zewnętrzne i wewnętrzne zagrożenia dla bezpieczeństwa są ze sobą ściśle powiązane.

Brexit i niepewność w związku z nową administracją USA w jeszcze większym stopniu komplikują krajobraz bezpieczeństwa na świecie. Jesteśmy silnie przywiązani do wspólnoty transatlantyckiej, opartej na wspólnych wartościach i interesach, która będzie najważniejszym instrumentem utrzymania bezpieczeństwa w Europie w najbliższej przyszłości. Zacieśnienie unijnej współpracy i koordynacji w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony nie odbędzie się kosztem NATO, lecz uzupełni i wzmocni jego działania, znacznie podnosząc skuteczność współpracy transatlantyckiej. Pokoju i bezpieczeństwa nie można już uznać za dane raz na zawsze.

Zgodnie z najnowszymi danymi przekazanymi przez Europejską Agencję Obrony za rok 2015 (dane szacunkowe) siły zbrojne państw członkowskich liczą 1,4 mln żołnierzy. Są większe niż siły Stanów Zjednoczonych. Wydatki państw członkowskich na obronność wynoszą ponad 200 mld EUR. Skuteczność tych wydatków jest znacznie niższa niż w Stanach Zjednoczonych. Wynika to zbraku współpracy, koordynacji i synergii, a także znacznego powielania i fragmentacji. Skutkiem jest marnotrawstwo pieniędzy podatników oraz osłabienie naszych wysiłków w dziedzinie wspólnej obrony.

Musimy wdrożyć cały zestaw narzędzi politycznych, poczynając od miękkiej po twardą siłę, od środków krótkoterminowych po długofalowe polityki w dziedzinie tradycyjnej polityki zagranicznej, która obejmuje dwu- i wielostronne działania dyplomatyczne, współpracę na rzecz rozwoju, wsparcie w sytuacjach nadzwyczajnych, zapobieganie kryzysom i strategie pokonfliktowe, ale również strategie na rzecz utrzymywania i wymuszania pokoju. Obywatele są coraz bardziej zaniepokojeni stanem bezpieczeństwa i oczekują, że Unia zapewni im ochronę. Najwyższy czas zatem, by UE wzięła na siebie większą odpowiedzialność za własne bezpieczeństwo.

Dotychczasowe wysiłki instytucji UE

Po pierwsze musimy podziękować za codzienną służbę ponad pięciotysięcznemu personelowi cywilnemu i wojskowemu misji i operacji w dziedzinie WPBiO rozmieszczonych na trzech kontynentach. W związku z tym potwierdzamy nasze zobowiązanie do zapewnienia nakładów  na obronę na docelowym poziomie co najmniej 2 % PKB, lecz również do lepszego wydatkowania zasobów poprzez zwiększenie liczby wspólnych projektów w zakresie obronności. UE ma już wysokiej klasy ekspertów cywilnych i musi być w stanie szybko rozmieszczać ich w terenie. Szybkie reagowanie oznacza skuteczne reagowanie. Należy utworzyć europejskie siły obrony cywilnej zdolne do szybkiego reagowania w przypadku klęsk żywiołowych orazwspólną europejską cyberbrygadę, której zadaniem będzie zwalczanie nasilających się zagrożeń cybernetycznych dla infrastruktury ICT Unii i państw członkowskich narażających na szwank normalne funkcjonowanie instytucji. Misje te są wspólnym, europejskim wkładem w bezpieczeństwo naszych obywateli. Doceniamy wzrost wydatków, które państwa członkowskie przeznaczają na obronę. Stanowi on wsparcie dla członków naszych służb. Trend ten należy utrzymać, wzmocnić i skoordynować na szczeblu europejskim.

Przyjęcie globalnej strategii UE w czerwcu 2016 r. było kamieniem milowym w umacnianiu europejskiej obronności. Oczekujemy jej szybkiego i pełnego wdrożenia przez instytucje UE i państwa członkowskie.

Z zadowoleniem przyjmujemy europejski plan działań w sektorze obrony przedstawiony przez Komisję Europejską oraz zaprezentowany 7 czerwca 2017 r. nowy pakiet dotyczący obronności. Dokumenty te służą poprawie zdolności wojskowych państw członkowskich. Pragniemy podkreślić, że w dokumencie otwierającym debatę na temat przyszłości europejskiej obronności Komisja Europejska i coraz liczniejsze państwa członkowskie zobowiązują się do zainicjowania Europejskiej Unii Obrony. Właśnie takiego rozwiązania Grupa EPL  domagała się od dłuższego czasu.

Oczekujemy, że podjęte zostaną zdecydowane kroki zmierzające do jego realizacji, z uwzględnieniem potrzeb krajowych sił zbrojnych. Na podstawie naszych wcześniejszych zobowiązań w pełni popieramy uruchomienie projektu pilotażowego i działania przygotowawczego w zakresie unijnych badań w dziedzinie obronności, jako zachętę dla przyszłych europejskich programów współpracy. Planowany, skoordynowany roczny przegląd w zakresie obronności (CARD) może służyć temu celowi poprzez stymulowanie rozwoju zdolności, eliminowanie niedociągnięć oraz zapewnienie bardziej optymalnego wykorzystania krajowych planów dotyczących wydatków na obronność.

Wysiłki podejmowane ostatnio przez państwa członkowskie i wysoką przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa / wiceprzewodniczącą Komisji Europejskiej na rzecz uruchomienia stałej współpracy strukturalnej (PESCO) zmierzają w dobrym kierunku. PESCO jest szczególnym środkiem służącym zacieśnionej, racjonalnej i efektywnej współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony (np. utworzeniu „wojskowej strefy Schengen”), dzięki której państwa członkowskie mogłyby razem rozwijać zdolności, inwestować we wspólne projekty lub tworzyć wielonarodowe formacje. PESCO powinna prowadzić do wyższego poziomu wspólnych ambicji w dziedzinie obrony.

Z zadowoleniem przyjmujemy  utworzenie Komórki Planowania i Prowadzenia Operacji Wojskowych (MPCC) jako zalążka stałego dowództwa UE. Doceniamy inicjatywę w zakresie budowania zdolności na rzecz bezpieczeństwa i rozwoju (CBSD). Umożliwia ona UE finansowe wsparcie na rzecz budowania zdolności oraz wzmocnienia odporności krajów partnerskich.

Niedawna wspólna deklaracja UE–NATO ma potencjał, aby przenieść współpracę na wyższy poziom. Z zadowoleniem przyjmujemy zatwierdzenie 42 wspólnych inicjatyw UE i NATO służących wzmocnieniu zarówno współpracy i koordynacji między tymi organizacjami, jak i zapewnieniu bezpieczeństwa obywateli europejskich. Oczekujemy, że państwa członkowskie obu organizacji będą skłonne i zdolne do współpracy w dziedzinach, które są kluczowe dla bezpieczeństwa naszych obywateli.

Jesteśmy świadomi, iż ze względów historycznych stanowiska państw członkowskich w sprawie polityki bezpieczeństwa i obrony są odmienne, i że w różnych traktatach UE zawarto protokoły uznające ten fakt.

W związku z powyższym Grupa EPL domaga się tego, co następuje:

• aby tym razem instytucje UE i państwa członkowskie wypełniły swoje zobowiązania dotyczące zwiększenia bezpieczeństwa naszych obywateli. Ważne jest, aby państwa członkowskie zwiększyły poziom zaufania i urzeczywistniły wspólnie wyrażoną wolę polityczną; UE wpisuje się w strukturę bezpieczeństwa, wnosząc do niej wyjątkowe doświadczenie w stosowaniu miękkiej siły, musi jednak w dalszym ciągu wzmacniać swoją twardą siłę;
• aby państwa członkowskie UE wykorzystywały efekty synergii wynikające z nasilonej współpracy i koordynacji w dziedzinie obrony (np. planowania obronnego, badań i rozwoju, zamówień publicznych, utrzymywania i wzmacniania przemysłu zbrojeniowego). Może to przynieść znaczne oszczędności, które uwolnią zasoby na dalsze inwestycje długoterminowe;
• aby instytucje UE i państwa członkowskie zwiększyły wysiłki na rzecz określania wspólnej polityki obronnej Unii (art. 42 ust. 2 TUE). W przestrzeni, w której ludzie, towary, usługi i kapitał przemieszczają się swobodnie, państwa członkowskie działające w pojedynkę nie mogą w pełni zagwarantować bezpieczeństwa. Państwa członkowskie powinny planować działania wspólnie, a następnie decydować, jaki będzie wkład poszczególnych państw. Powinno to umożliwić utrzymanie strategicznej autonomii Europy i rozwijanie wspólnej obronności;
• aby obecna globalna strategia UE doprowadziła do opracowania białej księgi UE w sprawie bezpieczeństwa i obrony, a także zdefiniowania planu działań zawierającego realistyczne i praktyczne kroki w kierunku ustanowienia Europejskiej Unii Obrony. Unia ta powinna zachęcać do większego dostosowania strategicznych kultur i wspólnego rozumienia zagrożeń, co wymaga z kolei rozwijania wspólnych zdolności w zakresie orientacji sytuacyjnej. Biała księga musi połączyć myślenie strategiczne i kwestię rozwoju zdolności wojskowych;
• aby UE zobowiązała się do ustanowienia nowych lub zaktywizowania istniejących struktur i mechanizmów w celu lepszego wspierania państw członkowskich w ich ściślejszej współpracy w dziedzinie wojskowości;
• aby państwa członkowskie wspierały konkurencyjną i innowacyjną bazę przemysłową sektora obronnego. Domagamy się wprowadzenia europejskiej polityki w zakresie zdolności i uzbrojenia, która stanowiłaby ramy wewnętrznych aspektów działań w dziedzinie WPBiO; ustrukturyzowania prowadzonych starań na rzecz ustanowienia środków wspierających i efektu synergii w: badaniach w dziedzinie obronności, zamówieniach publicznych dotyczących rozwoju zdolności oraz w kwestiach związanych z przestrzenią kosmiczną (np. w odniesieniu do zdolności obserwacji przestrzeni kosmicznej, dronów, zdolności w zakresie obrony cybernetycznej, czołgów podstawowych i myśliwców bojowych)
• aby państwa członkowskie i Komisja Europejska sprawiły, że fundusz obronny odniesie sukces, który w kolejnych wieloletnich ramach finansowych (WRF) zaowocuje nadaniem priorytetu budżetowi unijnej polityki bezpieczeństwa i obrony; Europejski Fundusz Obronny musi mieć wystarczające finansowanie, co oznacza, że planowana kwota 500 mln EUR rocznie na badania i 1 mld EUR na rozwój i zakupy stanowią absolutne minimum;
• aby Parlament Europejski i Rada sprawnie uchwaliły projekt rozporządzenia dotyczącego europejskiego programu rozwoju przemysłu obronnego w związku z operacjami w ramach WPBiO. Potrzebujemy odważnych środków wykonawczych dotyczących tego, w jaki sposób UE może przyczynić się do finansowania projektów na rzecz współpracy mających na celu wzmocnienie obronności;
• aby Komisja Europejska powołała do życia dyrekcję generalną ds. obrony podlegającą kompetencjom wiceprzewodniczącego KE / wysokiego przedstawiciela UE w celu koordynowania unijnych wewnętrznych środków obronnych UE; powinno to zagwarantować wydajny rynek obronny i sprawnie działający ogólnoeuropejski system bezpieczeństwa dostaw; jednolity rynek obronności wsparłby najważniejsze badania i powstawanie start-upów sprzyjające rozwojowi najważniejszych technologii potrzebnych Europie do sprostania wyzwaniom w zakresie bezpieczeństwa;
• aby nastąpił dalszy wzrost krajowych wydatków państw członkowskich na obronność zmierzający do poziomu 2 % PKB UE. Dążenie do strategicznej autonomii Europy wymaga zwiększenia wydatków na obronność;
• utrzymanie strategicznej autonomii Europy, jako jej zdolności do samodzielnego działania, gdy zajdzie taka potrzeba, wymaga od państw członkowskich czynienia większych i lepszych wydatków na obronność, w szczególności na wspólne projekty zamówień publicznych, normalizację i certyfikację, z wykorzystaniem istniejących ram prawnych. Powinniśmy doprowadzić do zbliżenia systemów obronnych państw członkowskich, jak przewidziano w CARD;
• aby, w czasach pokoju, UE wykorzystywała prawne możliwości finansowania inicjatyw w zakresie obrony, takich jak szkolenie i kształcenie, zamówienia publiczne i konserwacja, infrastruktura lub badania, technologia i rozwój; państwa członkowskie UE powinny wykazać zaangażowanie polityczne, zwiększać inwestycje, wymieniać informacje i tworzyć synergie w celu lepszej ochrony Europejczyków;
• zważywszy na złożoność i rozdrobnienie – na poziomie europejskim – systemów informacyjnych w zakresie kontroli granicznej i bezpieczeństwa, UE powinna promować sposoby poprawy wzajemnych połączeń i interoperacyjności systemów informacyjnych oraz zapobiegania powielaniu i nakładaniu się działań; aby lepiej chronić granice zewnętrzne i zwalczać terroryzm, UE powinna promować bardziej skuteczne i wydajne zarządzanie danymi, a jednocześnie wzmacniać europejski przemysł bezpieczeństwa;
• Komisja Europejska i współprawodawcy muszą dążyć do zapewnienia, by rynki finansowe UE nie były wykorzystywane przez organizacje terrorystyczne do finansowania ich działań terrorystycznych lub samego ich istnienia (ECON).
• UE finansuje cywilno-wojskowe i obronne projekty badawcze i technologiczne, które torują drogę przyszłym europejskim programom współpracy w ramach Europejskiej Agencji Obrony (EAO) lub innych agencji wykonawczych; postęp technologiczny i wzrost liczby użytkowników sieci spowodował, że cyberprzestępczość i wykorzystanie sieci do celów terroryzmu stały się nowym polem działań wojennych;
• należy uruchomić europejskie programy współpracy w oczekiwaniu na programy NATO, takie jak Ochrona Antyrakietowa dla Europy lub przyszły natowski system nadzoru i kontroli, tak by zapewnić bezpośredni udział przemysłu europejskiego w programach NATO, a tym samym ugruntować rolę Europy w NATO, przy jednoczesnym wzmocnieniu europejskiej autonomii strategicznej;
• aby w kolejnych wieloletnich ramach finansowych uwzględniono program badań w dziedzinie obronności. Finansowanie przez UE, jako źródło dodatkowe, musi mieć charakter uzupełniający względem krajowych inwestycji w badania. Oczekujemy, że w przyszłości działania badawcze w dziedzinie obronności zostaną objęte konkretnym programem wchodzącym w zakres kolejnych WRF;
• Stała współpraca strukturalna stała się podstawą przyszłej Unii Obrony. Nie należy jej traktować jedynie, jako narzędzie koordynacji projektów – powinna służyć również koordynowaniu izolowanych obszarów współpracy wojskowej w Europie;
• w odniesieniu do udziału w Europejskim Funduszu Obronnym (EDF), europejskim planie działań w sektorze obrony i stałej współpracy strukturalnej państwa członkowskie wyjaśniają, w jaki sposób równocześnie zapewnić szeroki udział oraz wysoki poziom ambicji i zaangażowania;
• aby UE uwolniła pełny potencjał traktatów w zakresie polityki bezpieczeństwa i obrony (art. 41 TUE – fundusz początkowy; art. 42 TUE – klauzula o zbiorowej samoobronnie; art. 44 TUE – powierzanie przeprowadzenia misji w dziedzinie WPBiO grupie państw członkowskich; art. 222 TFUE – klauzula solidarności);
• aby państwa członkowskie zastosowały pełny podział obciążeń w ramach operacji i misji w dziedzinie WPBiO poprzez rozszerzenie wspólnego finansowania w celu zachęcenia państw członkowskich, by udostępniały swój potencjał i siły, nie będąc ograniczonymi kwestiami finansowymi; niezwykle ważne jest, aby dokonać przeglądu mechanizmu Athena dotyczącego finansowania wspólnych kosztów operacji wojskowych UE i przyszłego rozmieszczenia grup bojowych UE (EUBG). Partnerstwa i współpraca z państwami, które podzielają unijne wartości, mogą przyczynić się do zwiększenia skuteczności i wpływu operacji i misji w dziedzinie WPBiO;
• aby UE ustanowiła pełnoprawne cywilno-wojskowe dowództwo strategiczne, którego zalążkiem są: Komórka Planowania i Prowadzenia Operacji Cywilnych (CPCC), Komórka Planowania i Prowadzenia Operacji Wojskowych (MPCC), Dyrekcja ds. Zarządzania Kryzysowego i Planowania (CMPD) istniejące już w ramach Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych;
• aby UE zwiększyła swoje wysiłki, jako regionalny gwarant bezpieczeństwa i stała się mocnym europejskim filarem NATO. Ochrona Europy stanie się dwustronnie wzmacniającą się odpowiedzialnością UE i NATO. Musimy wzmocnić synergie między UE i NATO, unikając zbędnego powielania działań.
• aby działająca w ESDZ Grupa Zadaniowa ds. Komunikacji Strategicznej na Wschodzie została przekształcona w stałą strukturę UE z odpowiednim budżetem i znacznie zwiększoną obsadą personalną.

Dalsze działania

Obronność europejska nie może już dłużej pozostawać najsłabszym ogniwem procesu integracji UE. Europejczycy muszą wziąć swój los we własne ręce i wzmocnić europejską obronność, zwłaszcza, że – według badania Eurobarometru 85.1 z czerwca 2016 r. – połowa ankietowanych obywateli UE uważa, że działania UE są niewystarczające, a dwie trzecie życzy sobie większego zaangażowania się UE, za pośrednictwem państw członkowskich, w kwestie związane z polityką bezpieczeństwa i obrony.

W obecnym złożonym środowisku bezpieczeństwa UE nie może sobie pozwolić na pozostawanie biernym obserwatorem. Dywidenda z tytułu pokoju już nie obowiązuje. Kwestionowane są nasze wartości i interesy, dlatego czas już uzgodnić wyższy poziom ambicji i wprowadzić go w życie. UE – ze względu na wielość posiadanych instrumentów polityki zagranicznej, zarówno cywilnych jak i wojskowych – ma wyjątkowe możliwości, by odegrać w tym względzie aktywną rolę. Aby osiągnąć trwały pokój musimy jednak być gotowi działać szybko, zdecydowanie i w sposób zdeterminowany. Najlepsze możliwości ku temu stworzy przyszła Europejska Unia Obrony.